WYCZEKIWANE POWROTY

Dzieła sztuki zaginione w różnych okresach naszej historii, wracają do Polski. Na odnalezienie oczekuje jeszcze blisko 63 tys. eksponatów. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów prowadzi krajowy wykaz zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.

                                  Odnalezione dzięki katalogowi NiMOZ-u

NiMOZ jest jedyną w Polsce bazą danych gromadzącą informacje dotyczące skradzionych i poszukiwanych po wojnie zabytków oraz dzieł sztuki, dostępną w tak szerokim zakresie dla wszystkich użytkowników Internetu. W tym roku do naszego kraju powróciło już kilka wyjątkowych perełek. I tak, niebawem będziemy mogli podziwiać w muzealnych salach dwa wspaniałe dzieła: Borucińskiego i Matejki.  Przed wojną, oba obrazy były częścią prywatnych kolekcji. Prawdopodobnie zaginęły podczas Powstania Warszawskiego. Figurowały w bazie strat wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dopiero w ubiegłym roku, stołeczni śledczy wpadli na ich trop, dzięki temu, że pojawiły się na rynku antykwarycznym. Obrazy zabezpieczono w dwóch warszawskich mieszkaniach w obecności biegłego i przetransportowano je do magazynu Muzeum Narodowego w stolicy, gdzie potwierdzono ich autentyczność. Zanim zostaną wystawione na ekspozycji, czeka je jeszcze jeden ważny etap – ustalenie, kto jest ich prawowitym właścicielem. Śledztwo trwa i być może dzięki niemu uda się znaleźć kolejne utracone na długie lata dzieła.   

Realistyczny Boruciński, mniej znany Matejko

„Hucułka z dzbankiem”, to klasyczny przykład wrażliwości i mistrzowskiego realizmu Michała Borucińskiego, ur. w 1885r. w Siedlcach. Jego talent i warsztat cieszyły się dużym uznaniem współczesnych, co zaowocowało zdobyciem wielu nagród. Tworzył portrety, pejzaże i ilustracje książkowe. W okresie międzywojennym interesował się Huculszczyzną – reprezentatywny dla tego cyklu jest właśnie odnaleziony obraz. Był wystawiony w Zachęcie w 1927r. Naturalna, spokojna twarz młodej kobiety spogląda na nas jasnymi oczami spod lekko przymkniętych powiek. Jej szczupłe dłonie obejmują ceramiczne naczynie. Palce nikną w cieniu, szkliwiony dzban lśni… Mamy przed sobą piękną postać, charakterystyczną etnicznie dla regionu, która zachwyca swoją wyrazistą biżuterią i oryginalnym strojem. To portret minionej bezpowrotnie epoki związanej z bogatą kulturą górali rusińskich.

Jana Matejkę, ur. w 1838 r. w Krakowie kojarzymy przede wszystkim z monumentalnym, malarstwem historycznym, oraz działalnością patriotyczno – dobroczynną. Jego uczniami byli m.in.: Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański. W tym kontekście namalowany na papierze projekt polichromii przeznaczony do Kościoła Mariackiego w Krakowie „Święty Longin, patron dzwonkarzy”, wydaje się malowidłem stosunkowo skromnym, ale jakże znamiennym z tą delikatną kreską i chłodną kolorystyką!  

                                   Wschodnie akcenty, paryska doskonałość

Do zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, powróciły też dwa XVIII – wieczne meble, również utracone podczas II wojny światowej. Pierwszy to francuskie damskie biurko rokokowe z opuszczanym pulpitem wykonane w Paryżu przez wybitnego ebenistę, Jacquesa Dubois, ur. 1694r . Każdy fragment tego użytkowego dzieła, to odrębny majstersztyk, składający się w spójną całość. Zewnętrzne powierzchnie, są tłem dla delikatnych pejzaży malowanych złotem i czerwienią. Uchwyty szuflad i krawędzie w kształcie filigranowych, ukwieconych gałązek, wykonanych ze złoconego brązu, są bardzo charakterystyczne dla warsztatu Dubois. Drugi przedmiot, to kabinet w stylu chińskim, reprezentacyjny mebel skrzyniowy z piętnastoma wewnętrznymi szufladkami. Jego powierzchnię pokrywa europejska czarna laka z malowanymi na białym tle dalekowschodnimi plenerami. Oba dzieła, zostały odnalezione dzięki prowadzonemu w Państwowych Zbiorach Sztuki w Dreźnie projektowi badawczemu „Daphne” zajmującemu się pochodzeniem i inwentaryzacją eksponatów. Drezdeńscy naukowcy ustalili, że na obu meblach, znajdowały się pozostałości historycznych oznakowań kolekcji Muzeum w Wilanowie.

„Te dzieła świadczą o estetyce, wyczuciu proporcji, o multikulturowości, która już wtedy istniała. Te wyraźne wschodnie akcenty wskazują na to, że styl ówczesnej sztuki wzorował się także na treściach spoza Europy” – zauważył wicepremier oraz minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński.

Późnogotyckie płaskorzeźby

Odzyskane dzieła sztuki, to nie tylko ofiary II wojny, ale także łupy współczesnych przestępców, wyspecjalizowanych w kradzieżach zabytków. Dwie odzyskane płaskorzeźby z późnogotyckiego tryptyku (ok. 1520r.) to „Pokłon Trzech Króli” i „Adoracja Dzieciątka”. Całość zaginęła w 1994r. Skradziono wtedy wszystkie płyciny z kwater, a także figurę Matki Bożej. Pierwotnie tryptyk znajdował się w drewnianym kościele Narodzenia NMP na Pólku w Bralinie. Według legendy, początki kościoła sięgają przełomu XIII i XIV wieku i dotyczą cudownego przenoszenia się parafialnego obrazu Matki Boskiej na pole pod Bralinem. Na pamiątkę tych zdarzeń, postawiono w ich miejscu krzyż, a następnie kapliczkę. Gdy w 1630 r. podczas epidemii cholery zostało uzdrowionych 10 osób, zapadła decyzja o wybudowaniu większej świątyni. Budowę ukończono w 1711r. W II połowie XXw. tryptyk przeniesiono do tamtejszego kościoła pw. św. Anny, skąd został skradziony. W 2015r. dwie z płaskorzeźb pojawiły się na wiedeńskim rynku antykwarycznym. Dzięki zarejestrowaniu ich w międzynarodowej bazie zabytków utraconych i negocjacjom Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Wiedniu udało się bezwarunkowo odzyskać oba dzieła.  

(powyższa fotografia pochodzi z sieci - dziękuję!)

Jak kupować dzieła sztuki, by wykluczyć ich nielegalne pochodzenie?

Przestępczość wobec dzieł sztuki, jest trzecim na świecie pod względem dochodowości procederem, zaraz po handlu bronią i narkotykami. Dlatego tak ważna jest świadomość istnienia katalogów oraz międzynarodowych baz danych tworzonych i prowadzonych przez ośrodki badawcze, fundacje czy stowarzyszenia o zasięgu ponad krajowym. Wykorzystanie powyższej wiedzy przy zachowaniu skrupulatności nabywców dzieł sztuki, pozwala skutecznie eliminować skradzione eksponaty z legalnego obrotu tymi obiektami. Założona w Londynie w 1991r. międzynarodowa baza danych, w której figurują skradzione dzieła sztuki „Art Loss Register” obejmuje ponad 200 000 skradzionych i zaginionych przedmiotów, oraz takich, których tytuł własności jest sporny. Niestety w dużej mierze skradzione dzieła sztuki pozostają przez lata w ukryciu.

Powyższy tekst, ukazał się w ubiegłym tygodniu w "Gazecie Polskiej Codziennie".